Epainos-III
40.1'Φιλοκαλοῦμέν τε γὰρ μετ' εὐτελείας καὶ φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας· πλούτῳ τε ἔργου μᾶλλον καιρῷ ἢ λόγου κόμπῳ χρώμεθα, καὶ τὸ πένεσθαι οὐχ ὁμολογεῖν τινὶ αἰσχρόν, ἀλλὰ μὴ διαφεύγειν ἔργῳ αἴσχιον.
Vertaling
Want we houden van pracht, zonder verspilling, en we houden van inzicht, zonder slapte. Rijkdom gebruiken we om te handelen op het juiste moment, en niet om op te scheppen; en wat armoede betreft, wanneer iemand daarvoor uitkomt vinden we dat geen schande; eerder vinden we het schandelijk als hij er niet met alle macht aan probeert te ontkomen.
|
φιλοκαλέω |
prachtlievend zijn |
- πλούτῳ: dativusaanvulling bij χρώμεθα
- ἔργου: vormt woordgroep met καιρῷ
- τὸ πένεσθαι ὁμολογεῖν: onderwerp
- οὐκ αἰσχρόν: naamwoordelijk deel; vul aan ἐστί(ν)
- μὴ διαφεύγειν: onderwerp
- αἴσχιον: naamwoordelijk deel; vul aan ἐστί(ν)
we houden van pracht
'We houden van het mooie': in algemene zin kan dit betekenen dat de Atheners waarde hechten aan dingen die uiterlijk mooi zijn, of aan moreel goed gedrag. Tegelijk doet Pericles voorkomen dat het mooie voor elke Athener toegankelijk is.
De toevoeging 'zonder verspilling' nodigt uit om het mooie op te vatten als iets waar een prijs op staat. Er valt dan te denken aan de uiterlijke pracht van de Atheense stad, die in de hele Griekse wereld beroemd was, en die de schoonheid van alle andere Griekse stadstaten overtrof. Het Parthenon, summum van deze schoonheid, schitterde iedereen van verre tegemoet. De bouw van dit tempelcomplex op de Acropolis was tot stand gekomen op initiatief van Pericles. De pracht was voor de Atheners een bron van trots en vormde een groot contrast met de soberheid van Sparta.
De 'oude oligarch' beweert dat het volk de elite zijn liefde voor schone kunsten misgunt.
zonder verspilling
Volgens Pericles gaat de Atheense voorliefde voor schoonheid gepaard met zuinigheid. Voor de Atheense politiek valt dit evenwel niet vol te houden. Daarbij werd ook steeds vaker de Delisch-Attische bondskas aangesproken: tal van prestigeprojecten, zoals de bouw van de Acropolis, werd mede met het geld van de bondgenoten gefinancierd. Pericles' verzekering hier lijkt een geruststelling aan het adres van Athenes bondgenoten uit de Delisch-Attische zeebond: er werd heus wel zuinig omgesprongen met hun tribuut.
we houden van inzicht
'We begeren wijsheid': het intellectuele leven in Athene was een tweede reden van trots voor de burgers. In de democratie was het van groot gewicht om behoorlijk te kunnen redeneren en debatteren. De toewijding aan het politieke debat was een kenmerk van het intellectuele leven in Athene. De kwaliteit van dit debat was enorm toegenomen onder invloed van de sofisten, rondreizende filosofen die de Atheense burgers leerden hoe zij zich effectief konden uitdrukken.
zonder slapte
Het Griekse woord voor 'slapte', malakia, suggereert passiviteit en gebrek aan mannelijkheid, ook op seksueel vlak.
Volgens Pericles houdt de Atheense voorliefde voor de filosofie geen 'intellectualisme' in, noch (het daarmee vaak gepaarde) verlies van mannelijkheid. Slap, dat waren de Perzen en die waren door Athene nu juist verslagen. Het streven naar inzicht zorgde er óók voor dat Athene in krijgsberaden door het bediscussieren van de beste krijgstactiek sterker was dan Sparta.
Rijkdom gebruiken we
Na de categorie van het intellectuele leven voert Pericles een tweede categorie op van lucratieve bezigheden. Het vergaren van rijkdom is een middel en geen doel op zichzelf.
De sterke suggestie is dan dat ook schoonheid en wijsheid middelen zijn. Het onuitgesproken doel zou dan de instandhouding van de Atheense staat kunnen zijn.
Men neemt verder ook wel aan dat Pericles verschillende groepen burgers op het oog heeft als hij het over het intellectuele leven en het zakenleven heeft, en niet dat al deze bezigheden in elke Athener verenigd zouden zijn. Naast de beroepsgroep van intellectuelen en zakenlieden onderscheidt hij dan vervolgens een groep beroepspolitici.
om te handelen op het juiste moment
Athene is geen versteende plutocratie met status en privilege (zoals je een aristocratie zou kunnen opvatten). Kapitaal is er durfkapitaal en wordt ingezet om te handelen; oorlogsvoering zoals nu is één aspect van deze collectieve ondernemingszin. Ook de armen zijn van deze ondernemingszin vervuld (een eerzame manier om een eenvoudig loon te verdienen was te roeien in Athenes zeemacht). Armen zetten in Athene dus niet de toon, zoals de hekelaars van de Atheense democratie betoogden.