Als het gaat om de Atheense staatsvorm dan kan ik daarvoor weinig waardering opbrengen. Maar gezien het feit dat ze eenmaal hebben besloten een democratie te zijn, vind ik dat ze die democratie heel goed in stand weten te houden op de manier die ik heb beschreven. Ik zie dat er ook mensen zijn die de Atheners verwijten dat het soms niet mogelijk is zaken te doen met de raad of de volksvergadering, ook al zit je daar een jaar te wachten. Dat komt alleen maar door het feit dat er in Athene zo veel zaken behandeld dienen te worden en het is onmogelijk om voor het einde van de zittingsperiode iedereen de kans te geven zaken te doen. (2) Hoe zouden ze daarvoor ook de tijd kunnen hebben? Ten eerste moeten ze zoveel feesten vieren als geen enkele andere stad in Griekenland. Op die dagen is er minder gelegenheid om staatszaken te behandelen. Ten tweede moeten ze meer processen (private en publieke) en gerechtelijke onderzoeken behandelen dan alle mensen bij elkaar. De raad moet vaak vergaderen over oorlog, inkomsten, wetgeving en vaak ook over actuele onderwerpen in de stad, ook vaak over de verhouding met de bondgenoten, tribuut ontvangen en zorg dragen voor de scheepsbouw en de tempels. Is het dan verwonderlijk dat bij zoveel onderwerpen men niet in staat is om met alle mensen zaken te doen? (3) Sommigen beweren: als iemand met geld naar de raad of de volksvergadering komt, dan lukt het hem zijn zaken te behandelen. Ik kan het met die mensen wel eens zijn dat er in Athene veel met geld te bereiken is en dat men nog meer zou bereiken als men meer geld zou geven. Dit weet ik echter zeker dat de stad niet iedereen al zijn zaken kan laten afhandelen, ook niet als men ze al het goud en zilver zou betalen. (4) Men moet ook uitspraak doen als iemand een schip niet weet uit te rusten of een openbaar gebouw laat neerzetten. Bovendien moet men jaarlijks uitspraak doen over de openbare aanbesteding voor de Dionysia, de Thargelia, de Panathenaea, de Promethia en de Hephaestia. Elk jaar worden er vierhonderd trierarchen aangesteld en ook in hun aangelegenheden moet jaarlijks uitspraak worden gedaan. Verder moeten de magistraten worden goedgekeurd en moet er uitspraak worden gedaan over hen, wezen moeten worden erkend en wachters voor de gevangenis moeten worden aangesteld. (5) Dit alles jaarlijks. Van tijd tot tijd moet er worden beslist over dienstweigering of een ander onrecht dat plotseling geschiedt, als er zich een ongewoon schandaal voordoet of een geval van overtreding van religieuze wetten. En dan sla ik nog heel veel over. Het belangrijkste is gezegd, op de berekening van het tribuut na. Dit gebeurt meestal om de vier jaar. (6) Nu, we moeten toch beseffen dat al deze zaken moeten worden behandeld. Laat iemand immers maar vertellen welke zaak achterwege gelaten kan worden. Als men het ermee eens is dat dit alles behandeld moet worden, dan is het jaar onvermijdelijk vol. Zelfs nu, terwijl de rechtbanken het hele jaar zitting hebben, lukt het niet om misdadigers van hun daden af te houden doordat er zoveel mensen zijn. (7) Nu dan, mag iemand opmerken: rechtszaken houden moet, maar kan het aantal juryleden niet wat minder? Welnu, dan zal het onvermijdelijk zijn, tenzij ze maar een klein aantal rechtbanken overhouden, dat er maar weinig juryleden in elke rechtbank zullen. Met een gering aantal juryleden wordt het daardoor gemakkelijk om het op een akkoordje te gooien en ze allemaal om te kopen om veel minder rechtvaardige oordelen te krijgen. (8) Daarbij moet je nog bedenken dat de Atheners ook hun feesten moeten vieren tijdens welke er onmogelijk rechtszaken plaats kunnen vinden. En ze vieren twee keer zoveel feesten als de rest. Maar goed, ik ga nu even uit van de hypothese dat ze er evenveel houden als de stad met de minste feesten. Omdat dit de situatie is, beweer ik dat de situatie in Athene niet anders kan zijn dan nu, hoogstens met wat kleine aanpassingen hier en daar. Grote veranderingen zijn niet mogelijk, om de democratie niet in gevaar te brengen. (9) Je kunt dingen bedenken om de staatsvorm te verbeteren, maar wil je de democratie in stand houden dan is het niet gemakkelijk om passende veranderingen te bedenken om de constitutie te verbeteren behalve, zoals ik net zei, door hele kleine aanpassingen te doen.

καὶ περὶ τῆς Ἀθηναίων πολιτείας, τὸν μὲν τρόπον οὐκ ἐπαινῶ· ἐπειδήπερ δ' ἔδοξεν αὐτοῖς δημοκρατεῖσθαι, εὖ μοι δοκοῦσι διασῴζεσθαι τὴν δημοκρατίαν τούτῳ τῷ τρόπῳ χρώμενοι ᾧ ἐγὼ ἐπέδειξα. Ἔτι δὲ καὶ τάδε τινὰς ὁρῶ μεμφομένους Ἀθηναίους, ὅτι ἐνίοτε οὐκ ἔστιν αὐτόθι χρηματίσαι τῇ βουλῇ οὐδὲ τῷ δήμῳ ἐνιαυτὸν καθημένῳ ἀνθρώπῳ. καὶ τοῦτο Ἀθήνησι γίγνεται οὐδὲν δι' ἄλλο ἢ διὰ τὸ πλῆθος τῶν πραγμάτων οὐχ οἷοί τε πάντας ἀποπέμπειν εἰσὶ χρηματίσαντες. [2] πῶς γὰρ ἂν καὶ οἷοί τε εἶεν, οὕστινας πρῶτον μὲν δεῖ ἑορτάσαι ἑορτὰς ὅσας οὐδεμία τῶν Ἑλληνίδων πόλεων (ἐν δὲ ταύταις ἧττόν τινα δυνατόν ἐστι διαπράττεσθαι τῶν τῆς πόλεως), ἔπειτα δὲ δίκας καὶ γραφὰς καὶ εὐθύνας ἐκδικάζειν ὅσας οὐδ' οἱ σύμπαντες ἄνθρωποι ἐκδικάζουσι, τὴν δὲ βουλὴν βουλεύεσθαι πολλὰ μὲν περὶ τοῦ πολέμου, πολλὰ δὲ περὶ πόρου χρημάτων, πολλὰ δὲ περὶ νόμων θέσεως, πολλὰ δὲ περὶ τῶν κατὰ πόλιν ἀεὶ γιγνομένων, πολλὰ δὲ καὶ τοῖς συμμάχοις, καὶ φόρον δέξασθαι καὶ νεωρίων ἐπιμεληθῆναι καὶ ἱερῶν; ἆρα δή τι θαυμαστόν ἐστιν εἰ τοσούτων ὑπαρχόντων πραγμάτων μὴ οἷοί τ' εἰσὶ πᾶσιν ἀνθρώποις χρηματίσαι; [3] λέγουσι δέ τινες· "ἤν τις ἀργύριον ἔχων προσίῃ πρὸς βουλὴν ἢ δῆμον, χρηματιεῖται." ἐγὼ δὲ τούτοις ὁμολογήσαιμ' ἂν ἀπὸ χρημάτων πολλὰ διαπράττεσθαι Ἀθήνησι καὶ ἔτι ἂν πλείω διαπράττεσθαι, εἰ πλείους ἔτι ἐδίδοσαν ἀργύριον· τοῦτο μέντοι εὖ οἶδα, διότι πᾶσι διαπρᾶξαι ἡ πόλις τῶν δεομένων οὐχ ἱκανή, οὐδ' εἰ ὁποσονοῦν χρυσίον καὶ ἀργύριον διδοίη τις αὐτοῖς. [4] δεῖ δὲ καὶ τάδε διαδικάζειν, εἴ τις τὴν ναῦν μὴ ἐπισκευάζει ἢ κατοικοδομεῖ τι δημόσιον. πρὸς δὲ τούτοις χορηγοῖς διαδικάσαι εἰς Διονύσια καὶ Θαργήλια καὶ Παναθήναια καὶ Προμήθεια καὶ Ἡφαίστια ὅσα ἔτη. καὶ τριήραρχοι καθίστανται τετρακόσιοι ἑκάστου ἐνιαυτοῦ, καὶ τούτων τοῖς βουλομένοις διαδικάσαι ὅσα ἔτη. πρὸς δὲ τούτοις ἀρχὰς δοκιμάσαι καὶ διαδικάσαι καὶ ὀρφανοὺς δοκιμάσαι καὶ φύλακας δεσμωτῶν καταστῆσαι. [5] ταῦτα μὲν οὖν ὅσα ἔτη· διὰ χρόνου δὲ δικάσαι δεῖ ἀστρατείας καὶ ἐάν τι ἄλλο ἐξαπιναῖον ἀδίκημα γίγνηται, ἐάν τε ὑβρίζωσί τινες ἄηθες ὕβρισμα ἐάν τε ἀσεβήσωσι. πολλὰ ἔτι πάνυ παραλείπω· τὸ δὲ μέγιστον εἴρηται πλὴν αἱ τάξεις τοῦ φόρου· τοῦτο δὲ γίγνεται ὡς τὰ πολλὰ δι' ἔτους πέμπτου. [6] φέρε δὴ τοίνυν, ταῦτα οὐκ οἴεσθαι <χρὴ> χρῆναι διαδικάζειν ἅπαντα; εἰπάτω γάρ τις ὅ τι οὐ χρῆν αὐτόθι διαδικάζεσθαι. εἰ δ' αὖ ὁμολογεῖν δεῖ ἅπαντα χρῆναι διαδικάζειν, ἀνάγκη δι' ἐνιαυτοῦ, ὡς οὐδὲ νῦν δι' ἐνιαυτοῦ δικάζοντες ὑπάρχουσιν ὥστε παύειν τοὺς ἀδικοῦντας ὑπὸ τοῦ πλήθους τῶν ἀνθρώπων. [7] φέρε δή, ἀλλὰ φήσει τις χρῆναι δικάζειν μέν, ἐλάττους δὲ δικάζειν. ἀνάγκῃ τοίνυν, ἐὰν μὴ ὀλίγα ποιῶνται δικαστήρια, ὀλίγοι ἐν ἑκάστῳ ἔσονται τῷ δικαστηρίῳ, ὥστε καὶ διασκευάσασθαι ῥᾴδιον ἔσται πρὸς ὀλίγους δικαστὰς καὶ συνδεκάσαι πολὺ ἧττον δικαίως δικάζειν. [8] πρὸς δὲ τούτοις οἴεσθαι χρὴ καὶ ἑορτὰς ἄγειν χρῆναι Ἀθηναίους ἐν αἷς οὐχ οἷόν τε δικάζειν· καὶ ἄγουσι μὲν ἑορτὰς διπλασίους ἢ οἱ ἄλλοι. ἀλλ' ἐγὼ μὲν τίθημι ἴσας τῇ ὀλιγίστας ἀγούσῃ πόλει.
τούτων τοίνυν τοιούτων ὄντων οὔ φημι οἷόν τ' εἶναι ἄλλως ἔχειν τὰ πράγματα Ἀθήνησιν ἢ ὥσπερ νῦν ἔχει, πλὴν εἰ κατὰ μικρόν τι οἷόν τε τὸ μὲν ἀφελεῖν τὸ δὲ προσθεῖναι, πολὺ δ' οὐχ οἷόν τε μετακινεῖν ὥστε μὴ οὐχὶ τῆς δημοκρατίας ἀφαιρεῖν τι. [9] ὥστε μὲν γὰρ βέλτιον ἔχειν τὴν πολιτείαν, οἷόν τε πολλὰ ἐξευρεῖν. ὥστε μέντοι ὑπάρχειν μὲν δημοκρατίαν εἶναι, ἀρκούντως δὲ τοῦτο ἐξευρεῖν, ὅπως δὴ βέλτιον πολιτεύσονται, οὐ ῥᾴδιον, πλήν, ὅπερ ἄρτι εἶπον, κατὰ μικρόν τι προσθέντα ἢ ἀφελόντα.