Uitbreken
48.2ἐς δὲ τὴν ᾿Αθηναίων πόλιν ἐξαπιναίως ἐσέπεσε, καὶ τὸ πρῶτον ἐν τῷ Πειραιεῖ ἥψατο τῶν ἀνθρώπων, ὥστε καὶ ἐλέχθη ὑπ' αὐτῶν ὡς οἱ Πελοποννήσιοι φάρμακα ἐσβεβλήκοιεν ἐς τὰ φρέατα· κρῆναι γὰρ οὔπω ἦσαν αὐτόθι. ὕστερον δὲ καὶ ἐς τὴν ἄνω πόλιν ἀφίκετο, καὶ ἔθνῃσκον πολλῷ μᾶλλον ἤδη.
Vertaling
In de stad Athene sloeg het plotseling toe, en kreeg eerst de mensen in Piraeus te pakken. Daarom werd er door hen wel verkondigd dat de Peloponnesiërs gif in de waterreservoirs hadden gegooid; over stromend water beschikten ze daar toen namelijk nog niet. Later heeft het de bovenstad bereikt en dadelijk nam het dodental met sprongen toe.
|
ἐξαπιναίως |
plotseling |
- ὥστε καὶ ἐλέχθη: ὥστε + indicativus geeft een feitelijk gevolg aan; 'zodat er wel gezegd is' > er is daarom wel verkondigd
- ὑπ' αὐτῶν: namelijk de inwoners van Piraeus
- ὡς ἐσβεβλήκοιεν: optativus obliquus in de indirecte rede, vervangt een indicativus in de directe rede (ἐσβεβλήκασιν: 'ze hebben gegooid')
- τὴν ἄνω πόλιν: 'de stad daarboven' dwz. de stad Athene, die hoger lag dan de haven
in Piraeus
Het is zeer waarschijnlijk dat via het versterkte scheepsknooppunt Piraeus de pandemie zich over het imperium verspreidde, zowel de stad Athene als het vergelegen Lemnos. Athene had in 461 vanaf haar basis rondom de Acropolis twee ongeveer 5.5 kilometer lange muren gebouwd naar Piraeus en haar andere (open) haven Phalerum. Daarmee was een driehoekig stuk land ontstaan. De stedenbouwkundige Hippodamus van Milete had daarbinnen Piraeus als drukbevolkt woongebied ontwikkeld. Deze "lange muren" verbonden de bovenstad met de havens. Daarmee werd de stad in feite een "eiland" op het land, afgesloten van de rest van Attica, en zo werden de Atheners in de ideologie van Pericles "eilanders". In 445 werd op advies van Pericles nog een tweede muur gebouwd, evenwijdig aan de muur naar Piraeus, zodat een 167 meter brede vluchtcorridor ontstond.
gif in de waterreservoirs
De inwoners van Piraeus gaan hiermee uit van besmetting via water. Dat is zeer wel mogelijk, alleen beschuldigden ze de vijand valselijk van vergiftiging. Bij besmetting via water (of voedsel) zijn salmonellabacteriën dragers van buiktyfus. Gezien de eilandideologie van Pericles werd al het voedsel via de havens geïmporteerd; het vee was geëvacueerd naar Euboia. Waarschijnlijk hebben de pestpatiënten zelf het water besmet, zoals Thucydides later suggereert.
later heeft het de bovenstad bereikt
Dit betekent dat de inwoners van Piraeus besmet raakten via de commerciële handel of militaire zeevaart vanuit en naar deze haven. Vervolgens verspreidde de besmetting zich over het inmiddels extreem overbevolkte opvangterrein tussen de "lange muren". Omdat de hele bevolking van Attica zich op aandringen van Pericles hierbinnen teruggetrokken had, bevonden zich er naar schatting zo'n 300.000 (min of meer dakloze) vluchtelingen extra binnen de muren.