Pericles, een overzicht van zijn leven
De opkomst van Pericles in de jaren zestig en vijftig van de vijfde eeuw voor Christus was niet zonder precedenten. Vooral van moederszijde kwam Pericles uit een maatschappelijk actieve familie, van wie er een Alcmeon heette, vandaar de familienaam van Alcmeoniden. Alcmeon was actief in de zogenaamde Eerste Heilige Oorlog, die ging over de religieuze positie van Delphi in Griekenland. De familie stond vooraan in het verdrijven van Pisistratus en diens zoons, de tirannen die Athene regeerden in de late zesde eeuw. Ook de democratische hervormer Cleisthenes behoorde tot Pericles' naaste familie.
De familie van vaderszijde trad pas naar voren met het optreden van Pericles' vader Xanthippus, een belangrijk generaal in zijn tijd. Nadat hij eerder door ostracisme uit Athene verbannen was, vervulde hij een belangrijke rol bij de overwinning op de Perzen bij de zeeslag bij Mycale voor de kust van Azië in 479. Ook streed hij tegen de Spartanen; een standbeeld werd voor hem opgericht op de Akropolis. De onbetwiste leider van Athene, mede vanwege klinkende militaire overwinningen, in de daarop volgende jaren was de conservatieve aristocraat Cimon. Herhaaldelijk tot de hoge functie van stratègos gekozen, voerde hij een Sparta-vriendelijke politiek. Als tegenstander van de democratische hervormer Epialtes eindigde zijn carrière in ostracisme, in hetzelfde jaar dat Ephialtes werd vermoord (461). Voor Pericles, die de politiek van Ephialtes aanhing, vertegenwoordigde Cimon de tegenpartij, en ook werd deze door de jonge Pericles in juridische gevechten achtervolgd. Ook de ontmanteling van de juridische macht van de rechtbank op de Areopaag en de verplaatsing naar democratischer organen van volksrechtbanken dateert van deze tijd.
Cimons rol werd gaandeweg door de ambitieuze Pericles overgenomen. Rond 450 maakte hij naam met de regel dat alleen Atheners met twee binnenlandse ouders het Atheens burgerrecht mochten verkrijgen. In de jaren veertig volgde voortdurende herbenoeming in het ambt van stratègos, eenzelfde machtbasis als Cimon eerder had gehad. Militaire overwinningen en kolonisatie-expedities naar het Noordelijk Egeïsch gebied versterkten Pericles' machtsaanspraak verder. De verrijking van de stad door inkomsten van de Delisch- Attische bond, feitelijk bedoeld voor defensie maar nu aangewend voor architectonische en artistieke doeleinden, gaven het Athene van Pericles het air van ongekende voorspoed. De culturele bloei die de stad doormaakte, gecombineerd met een rhetorische gave van de officieuze leider, maakten de stad schijnbaar onoverwinnelijk. Pericles' actieve diplomatie, zijn stille banden met aartsvijand Sparta tijdens de afgesproken dertigjarige vrede lieten Athene ongemoeid in hun machtsuitoefening. Het Parthenon op de Acropolis er een nog altijd staande getuigenis van, nog afgezien van het idealiserende portret dat Thucydides van de man en zijn stad geeft.
Zijn natuurlijk gezag en overtuigende charme combineerde Pericles' met een excentriek privé-leven. Hij was ook voortdurend voorwerp van spot van zijn tijdgenoten, al was het maar om zijn uivormig hoofd, dat hij graag bedekte met een langwerpige helm. Hij is omstreeks 460 getrouwd - en later gescheiden - met een echtgenote wier naam niet is overgeleverd, en met wie hij twee zoons had, Xanthippus en Paralus. Spraakmakend was zijn langjarige relatie met de uit Milete afkomstige Aspasia, een even intellectuele als flamboyante vrouw en belangrijk raadgever. Ook andere contacten gaven Pericles de naam van uitzonderlijkheid, zoals zijn vriendschap met de filosoof Anaxagoras, die goddelijke en kosmische verschijnselen rationeel verklaarde - wat beiden niet in dank werd afgenomen, vanwege de verdenking van blasfemie.
De democratie, zo wordt door sceptischer geleerden wel gesteld, werd door Pericles mede gebruikt om het volk te activeren voor oorlog. Zijn welsprekende charisma zorgden voor een ongekend zelfvertrouwen in het eigen kunnen, niet in de laatste plaats op het krijgsveld. Toen in 431 de Peloponnesische oorlog opnieuw uitbrak, moest Pericles al zijn talenten aanspreken om de burgers van de stad aan zijn zijde te houden. Een jaar later brak de pest uit in de stad; Pericles werd er, samen met zijn twee oudste zoons, op circa vijfenzestigjarige leeftijd het slachtoffer van, en liet een stad op de rand van de afgrond achter. Zijn erfenis ging over op zijn gelijknamige zoon bij Aspasia, die tegen de door Pericles ingestelde regel omtrent burgerschap zeer jong tot stratègos werd benoemd - hij zou zijn vader niet lang overleven. (DB)
literatuur
Samons II, L.J. 2016 Pericles and the Conquest of History. A Political Biography, Cambridge
- Pericles ( 143,39 Kb )